Matka i dziecko nie zawsze mają taką samą grupę krwi. Sytuacja ta może prowadzić do wystąpienia nieprawidłowej reakcji immunologicznej, mającej groźne skutki dla dziecka. Kiedy występuje konflikt serologiczny?
Konflikt serologiczny w ciąży jest chorobą płodu, a później noworodka, niedającą żadnych objawów matce. Kształtuje się już na etapie zapłodnienia. To szczególna sytuacja, w której między matką a dzieckiem zachodzi niezgodność w grupie krwi, a konkretnie w układzie Rh. Zatem konflikt serologiczny jest skutkiem różnic antygenów: Rh+ u dziecka oraz Rh- u mamy.
Czynnik RH konflikt serologiczny
Konflikt serologiczny występuje, gdy krew matki Rh-ujemnej zetknie się z krwią dziecka Rh-dodatniego. Organizm kobiety odbiera to jako ciało obce, które należy zwalczać. W odruchu obronnym zaczyna wytwarzać przeciwciała groźne dla dziecka.
Organizm mamy “dowiaduje się” o tym wtedy, gdy jej krew zmiesza się z krwią płodu, a tak dzieje się zwykle dopiero podczas porodu lub poronienia. Konflikt serologiczny w pierwszej ciąży nie zagraża zwykle płodowi, ale wymaga pogłębionej diagnostyki.
Konflikt serologiczny a ciąża kobiety, która wcześniej już rodziła to bardziej problematyczna sytuacja. W pierwszej zagrożenia dla dziecka prawie nie ma, bo organizm mamy, który po raz pierwszy ma styczność z takim „intruzem” podczas porodu, nie ma czasu na wytworzenie przeciwciał. Nawet jeśli zdąży to zrobić, są one na tyle słabe, że nie potrafią „przejść” przez łożysko. Wyjątkiem jest sytuacja, kiedy np. dojdzie do krwawienia z łożyska. Dopiero po ok. pół roku po takim porodzie matka produkuje silniejsze przeciwciała, które mogą pokonać barierę łożyska. Zostają one w organizmie matki na zawsze i jeśli podczas kolejnej ciąży przenikną do krwiobiegu płodu, zaatakują jego czerwone krwinki.
Konflikt serologiczny a wady genetyczne
Konflikt serologiczny po porodzie w przypadku drugiej ciąży może skutkować poważnymi powikłaniami dla dziecka. Ponieważ przeciwciała matki niszczą krwinki czerwone płodu dochodzi u niego do niedokrwistości, przewlekłego niedotlenienia, a nawet uszkodzenia jego narządów i układów. To tzw. choroba hemolityczna, której objawy można dostrzec podczas badania USG. Widać wtedy charakterystyczny obrzęk płodu. W najgorszym przypadku z powodu konfliktu serologicznego może dojść do zgonu wewnątrzmacicznego płodu lub urodzenia się noworodka niezdolnego do życia.
Leczenie konfliktu serologicznego (a dokładniej choroby hemolitycznej) w ciąży w łagodnych przypadkach polega na podaniu leków mających skłonić organizm do wytwarzania czerwonych krwinek. W cięższych stosuje się przetoczenia krwi bezpośrednio do krążenia płodowego. W ten sposób nie dochodzi do niedokrwistości, gdy dziecko znajduje się w łonie matki.
Po porodzie wysiłki lekarzy skupiają się gównie na usunięciu zbyt dużej ilości bilirubiny, która powstała podczas niszczenia erytrocytów. Konflikt serologiczny u noworodka skutkuje bowiem zbyt wysokim stężeniem bilirubiny, co może powodować uszkodzenie mózgu. Dlatego wykonuje się tzw. fototerapię, czyli naświetlanie noworodka lampami fluorescencyjnymi. Gdy jest ona nieskuteczna, konieczna jest transfuzja krwi.
Konflikt serologiczny matka ojciec
Które genotypy rodziców mogą być przyczyną konfliktu serologicznego? Większość ludzi ma na powierzchni czerwonych krwinek tzw. antygen D, pozostali zaś go nie mają. Krew osób, u których występuje czynnik Rh, określa się jako RH+, natomiast pozostali mają krew RH-. Tych pierwszych jest zdecydowanie więcej, bo aż 85 proc., podczas gdy osoby z krwią Rh- stanowią 15 proc. ludzkiej populacji.
Konflikt serologiczny występuje kiedy matka ma czynnik Rh ujemny, a u ojca dziecka zostanie oznaczony czynnik dodatni. Konflikt serologiczny w zakresie RH dotyczy tylko tego jednego, konkretnego przypadku. Jeśli matka ma czynnik dodatni, a ojciec ujemny konflikt serologiczny nie wystąpi. Będzie tak również wtedy, gdy oboje rodziców mają czynnik Rh ujemny. Ta sama grupa krwi u rodziców dziecka oraz ten sam czynnik RH, nawet jeśli jest rzadszy, nie powinien budzić niepokoju.
Warto jednak pamiętać, że niezgodność w innych układach krwi, także może prowadzić do sytuacji, kiedy zachodzi konflikt serologiczny. Dzieje się tak, ponieważ konflikt serologiczny jest skutkiem różnic w grupach krwi.
Na tym polu obawy powinno budzić, gdy kobieta ma grupę 0, a jej dziecko dziedziczy po ojcu grupę z antygenami A lub B. Jest to sytuacja, kiedy może wystąpić konflikt serologiczny, wymagający takiej samej interwencji lekarskiej, jak w przypadku niezgodności czynników Rh.
Konflikt serologiczny tabela
| Matka | |||
| Rh+ | Rh- | ||
| Dziecko | Rh+ | Brak konfliktu | Konflikt serologiczny |
| Rh- | Brak konfliktu | Brak konfliktu | |
Konflikt serologiczny zastrzyk, zapobieganie
Współczesna medycyna dość dobrze radzi sobie z zapobieganiem zachodzenia konfliktu serologicznego. Jednym z elementów profilaktyki jest oznaczenie grupy krwi u ciężarnej. Jeżeli to wykaże, że przyszli rodzice będą musieli zmierzyć się z sytuacją, kiedy konflikt serologiczny wystąpi, kolejnym krokiem jest podanie kobiecie immunoglobuliny anty-D.
Ta naturalna substancja to swoista szczepionka na konflikt serologiczny. Wytwarzana jest z krwi i zapobiega tworzeniu się przeciwciał, które mogłyby „zaatakować” krwinki dziecka. Dzieje się to poprzez niszczenie krwinek płodu z czynnikiem Rh-dodatnim, które przedostały się do krążenia matki.
Dzięki temu nie mogą zostać rozpoznane przez jej układ immunologiczny i nie wytworzy się mechanizm pamięci immunologicznej, skutkujący produkcją przeciwciał. Taki zastrzyk na konflikt serologiczny podaje się zaraz po porodzie, zwykle do 72 godzin od narodzin dziecka, a w niektórych przypadkach jeszcze w trakcie ciąży. Skuteczność takiej profilaktyki wynosi aż 99 proc.
